«توردو فرانس» یا همان مسابقات دوچرخه‌سواری دور فرانسه بعد از سال‌های طولانی برای مردم این کشور به صورت یک آیین مفرح تابستانی درآمده، اما امسال رسوایی‌های پیش آمده در آخر تور، دل و دماغی برای آنها باقی نگذاشت.
دوچرخه‌سواری از ورزش‌هایی است که به خاطر سختی‌هایش خیلی زود به دوپینگ آلوده شد. اما قضیه هیچ‌وقت به افتضاحی امسال یعنی نود و چهارمین دوره معتبرترین مسابقه دوچرخه‌سواری جهان نبود. وقایع این دوره باز رسانه‌ها و افکار عمومی را متوجه دوپینگ این بزرگ‌ترین داستان واقعی پلیسی علمی کرد.
دوپینگ از کلمه هلندی dop گرفته شده. استعمارگران هلندی در آفریقای جنوبی دیده بودند که جنگجویان قبیله زولو قبل از رفتن به نبرد، برای تقویت خودشان نوشابه‌ای می‌نوشند که به آن dop گفته می‌شد.
پیدا کردن موادی که با خوردن یا استعمال آن بتوان قدرت افراد را زیاد کرد، یک آرزوی تاریخی برای انسان‌ها در تمام کره خاکی بوده است. حتی ریشه‌های این مسئله را میشود در المپیک‌های باستانی هم پیدا کرد.
اما در دوران معاصر اولین تلاش‌های ثبت شده دوپینگ در ورزش قهرمانی به اواخر قرن نوزدهم برمی‌گردد که دوچرخه‌سواران برای بالا بردن توانایی‌هایشان از موادی مثل کوکائین و کافئین و حتی الکل استفاده می‌کردند. در همان زمان بارون پیر دوکوبرتن، بنیانگذار المپیک نوین، پاک بودن ورزشکاران را جزء مهم‌ترین مرام‌های این بازی‌ها قرار داد.
اما در المپیک‌های ابتدای قرن بیستم بعضی از برندگان مدال طلا در رشته‌های سختی مانند دوی ماراتن به طور واضح از مواد نیروزا استفاده می‌کردند و حتی بعضی از آنها جانشان را به خاطر این مسئله از دست دادند.
ضد دوپینگ
در سال 1928، استفاده از مواد نیروزا به طور رسمی ممنوع اعلام شد. اما نزدیک به نیم قرن بعد یعنی در سال1966 بود که فیفا برای اولین بار استفاده از آزمایش‌های تشخیص را در جام جهانی آن سال شروع کرد. در المپیک‌های تابستانی و زمستانی 2 سال بعد هم آزمایش از قهرمانان المپیکی شروع شد.
با اجباری شدن آزمایش‌های دوپینگ، تعقیب و گریز بزرگی شروع شد که در یک طرف آن دانشمندانی بودند که به دنبال روش‌های جدید دوپینگ می‌گشتند و در طرف دیگر، محققانی که می‌خواستند دست طرف مقابل را رو کنند. در سال1999، با تشکیل سازمان جهانی مبارزه با دوپینگ (WADA) فعالیت‌های ضددوپینگ در سراسر دنیا تحت یک مدیریت متمرکز دنبال میشود.
مبارزه با دوپینگ امروزه در همه جای دنیا با جدیت بیشتری پیگیری میشود. به همین دلیل میزان رسوایی‌های ورزشی در چند سال اخیر بسیار بیشتر از دهه‌های قبل شده است. چه قهرمانان بزرگی که با یک آزمایش، از اوج افتخار با سرشکستگی محو شده‌اند. آثار این قضیه را در کشور خودمان هم مشاهده کرده‌ایم.
مواد مخدر ضددرد
مانند: هروئین، مرفین، ماری جوانا و متادون
تاثیرات: از بین بردن درد و کاهش اضطراب
استروئیدهای آنابولیک
مانند: تستوسترون، ناندرولون، THG
تاثیرات: حجیم کردن عضلات و بالا بردن قدرت، استقامت و مبارزه‌جویی
هورمون‌های پپتیدی
مانند: EPO، هورمون رشد وانسولین.
تاثیرات: EPO حجم گلبول‌های سرخ را زیاد می‌کند. هورمون رشد باعث ترشح بیشتر فاکتورهای رشد در عضلات میشود. در مورد انسولین هم با بالا رفتن امکان ذخیره مواد قندی در بدن، بازیابی بعد از فعالیت شدید بدنی تسریع میشود.
روش شناسایی: هنوز روش مطمئنی برای تشخیص EPO اضافی وجود ندارد. شناسایی هورمون رشد عملا غیرممکن است. برای شناسایی انسولین هم محققان هنوز در حال مطالعه هستند.
مهارکننده‌های بتا-2
مانند: سالبوتامول، تربوتالین (فقط برای درمان آسم مجاز هستند)
تاثیرات: بهتر کردن تنفس و افزایش اکسیژن رسانی به گلبول‌های قرمز خون
مواد محرک: مانند: آمفتامین، کوکائین، افدرین و استرکنین
تاثیرات: افزایش هوشیاری و مبارزه جویی، کاهش خستگی و بالا بردن ضربان قلب
هورمون‌های فوق کلیوی
مانند: ضد التهاب‌ها و آرام بخش‌ها
نحوه شناسایی: بسته به وضعیت فرد، استفاده درمانی از این هورمون‌ها مجاز است اما روش‌های شناسایی موجود نشان نمی‌دهد این مواد کی و چگونه مصرف شده‌اند و بنابراین وجود این مواد در هر حال دوپینگ محسوب میشود.
مواد پوشاننده
مانند: مواد ادرارآور و اپی‌تستوسترون
تأثیرات: بالابردن دفع مایعات بدن و پوشاندن آثار سایر داروها.
دوپینگ خونی
تزریق خون یا فرآورده‌های خونی، گردش اکسیژن در خون را بهتر می‌کند و با بالا بردن تعداد گلبول‌های قرمز، خستگی را کم و استقامت را زیاد می‌کند. این روش معمولا با EPO به کار می‌رود.
شناسایی: در صورت استفاده از خون فرد دیگری- البته با گروه خونی مشابه- این نوع دوپینگ قابل شناسایی است، اما اگر از خون ذخیره شده خود فرد به او تزریق شود، دوپینگ غیرقابل تشخیص میشود.
تاریخچه رسوایی‌های دوپینگی
1904: تامس هیکس آمریکایی بعد از اول شدن در دوی‌ماراتن المپیک از هوش رفت. او از مخلوط الکل و استرکنین استفاده کرده بود.
1953: تیم وزنه‌برداری شوروی با تزریق تستوسترون قهرمان جهان شد.
1962: مربی تیم وزنه‌برداری آمریکا با قرص‌های دیانابول، حال روس‌ها را گرفت و تیمش را قهرمان کرد.
1967: در مسابقات دوچرخه‌سواری دور فرانسه، تام سیمپسون در مرحله کوهستان از هوش رفت و سرانجام مرد. در کوله‌پشتی او 2بسته پر و یک بسته خالی آمفتامین پیدا شد.
دهه‌های 1970 و 1980: ورزشکاران کشورهای بلوک شرقی در این سال‌ها بسیاری از مقام‌های قهرمانی را در رشته‌های مختلف کسب می‌کردند. در همان موقع هم آنها متهم بودند به‌طور سازماندهی شده از داروهای نیروزا استفاده می‌کنند. پس از سقوط کمونیسم مدارکی برای اثبات این ادعا کشف شد.
1988: در مسابقات دوی100متر، بن‌جانسون کانادایی، هم رقیب نامدار آمریکایی‌اش یعنی کارل لوئیس را پشت سر گذاشت و هم با شکستن رکورد دنیا، مدال طلا گرفت، اما بلافاصله با مثبت اعلام شدن آزمایش دوپینگ او، مدال و رکورد پس گرفته شد.
1994: مارادونا در میانه مسابقات جام جهانی فوتبال به دلیل مصرف کوکائین از همراهی تیم آرژانتین محروم شد. او تا به امروز هم از آثار اعتیاد شدید رنج می‌برد.
1998: تیم فستینا از توردو فرانس کنار گذاشته شد، چرا که دریکی از خودروهای آنان مقادیر زیادی از انواع داروهای نیروزا پیدا شده بود.
2002: مدال قهرمانان اسکی نوردیک المپیک زمستانی از اسپانیا و روسیه پس گرفته شد. آزمایش دوپینگ آنها مثبت اعلام شده بود.
2006: به جز 2 نفر، کل تیم ملی وزنه‌برداری ایران در آستانه بازی‌های آسیایی به علت مثبت بودن آزمایش‌های دوپینگ‌شان برای مدت 2 سال محروم شدند.
2007: میکائیل راسموسن که تا 4 مرحله مانده به پایان توردوفرانس پیشتاز بود، به علت سرپیچی ماه قبل از انجام آزمایش دوپینگ، توسط تیم خودش محروم شد. چند دوچرخه‌سوار سرشناس از قزاقستان، آلمان و ایتالیا هم به علت دوپینگ از مسابقات کنار گذاشته شدند.
علم در دو سوی یک نبرد بی‌پایان
المپیک 1988 سئول، فینال دو 100متر، کمتر از 10 ثانیه طول کشید تا همه دیدند بن جانسون کانادایی بالاخره بعد از ماه‌ها کری‌خواندن، تمام رقیبان را جا گذاشت و از خط پایان گذشت.
اما زیاد طول نکشید که با اعلام دوپینگی بودن جانسون، ورق برگشت و مدال طلا را به کارل‌لوئیس، دونده اسطوره‌ای آمریکایی‌ها دادند. آن موقع خیلی‌ها عقیده داشتند که ماجرا، توطئه آمریکایی‌های مغرور است که بدجوری دماغشان سوخته بود.
6سال بعد، در جام جهانی1994 آمریکا، بعد از چند بازی اول، مارادونای افسانه‌ای به جرم استفاده از کوکائین از ادامه مسابقات محروم شد. باز هم داد و قال هواداران دوآتشه کاپیتان آرژانتین بلند شد که این تهمت‌ها به قهرمان ما نمی‌چسبد.
اصولا هر جا قهرمان بزرگی با اتهام دوپینگ روبه‌رو میشود، خود یا هوادارانش سریع به سراغ «نظریه توطئه» می‌روند و سرنخ ماجرا را به رقبای حسود، شبکه‌های مافیایی یا امپریالیسم جهانی و... برمی‌گردانند. متاسفانه یا خوشبختانه، رسوایی‌ها به همین سادگی توجیه نمی‌شوند. بن جانسون بعدا قبول کرد که دوپینگ کرده بود. حال و روز مارادونا هم که تعریف ندارد. تا به حال چندین بار به علت اعتیاد شدید تا پای گور جلو رفته است.
اعلام مثبت بودن دوپینگ یک قهرمان فقط به ریختن آبروی او یا ضدحال خوردن طرفدارانش محدود نمی‌شود؛ از آنها مهم‌تر، بر باد رفتن سرمایه‌گذاری‌های کلان انجام شده برای آماده‌سازی یک ورزشکار حرفه‌ای و به هم خوردن قراردادهای تجاری زیادی است که حول محور ورزشکارکذایی بسته شده‌اند. گاه صحبت از میلیون‌ها دلار پول است. اینجاست که اهمیت و حساسیت کار دانشمندان ضد دوپینگ خودش را نشان می‌دهد.
وقتی پای رقم‌های درشت وسط است، افراد ذی‌نفع حاضرند برای به خطر نیفتادن منافع‌شان همه‌کاری کنند. شاید به همین دلیل است که تحقیقات ضددوپینگ به عنوان یکی از 10 شغل علمی بسیار سخت و خطرناک دنیا اعلام شده است.
دانشمندان ضددوپینگ، کارآگاه‌هایی هستند که باید با سلاح دانش، مشت خلافکاران را باز کنند. اما در آن طرف، افرادی که روش‌ها و داروهای دوپینگ را عرضه می‌کنند هم دانشمند هستند؛ یک نمونه بارز از علم در برابرعلم. این، مبارزه را سخت می‌کند.
در اینجا هم مثل همه تعقیب و گریزهای پلیسی، اول دانشمند بد، کار بدش را انجام می‌دهد و بعد دانشمند خوب می‌تواند خرابکاری‌های او را آشکار کند. اما همراه شدن رقم‌های حیرت‌انگیز با هوش و استعدادهای برجسته باعث میشود همیشه طرف شر این داستان یک یا چند قدم جلوتر باشد. هنوز در مواردی مانند دوپینگ خونی با خون خود ورزشکار روش‌های شناسایی قابل اطمینان وجود ندارد.
نتیجه حضور پررنگ علم در دسته خلافکارها این شده است که به قول خوان آنتونیو سامارانش، رئیس سابق کمیته بین‌المللی المپیک: «در موضوع دوپینگ، جنگ هیچ برنده‌ای ندارد!».
